«Köresiñizmi, mında teşikler bile qaldı. Bayraq küçlü atışlar olğan yerde, balkonda asılğan edi», – dep tarif ete Lerane Haybullayeva ve qırımtatar bayrağını köstere. Onıñ Lvivdeki «Qırım azbarçığı» qavehanesinde bulunamız. Bu bayraqnı saqlay. Onı Leraneniñ dostu – ukrayin ve Ukrayina Silâlı quvetleriniñ arbiyi Volodımır berdi. Bayraq cebede rastkelgen diger arbiylerden yazılar ve tilekler tolu. Lerane bu bayraqnı «qırımtatarlarnıñ ukrayinlernen birdemlik timsali» dep adlandıra.

Lerane Haybullayeva ve Volodımır Kyiv vilâyetindeki İrpin şeeriniñ mesken komplekslerinden birinde yaşay ediler. Bu qırımtatar bayrağı Haybullayevağa ait. Amma bir qaç yıl evelsi Volodımır onı ediye etmege rica etti. Rusiye büyük istilâ başlatqanda, Kyivni zapt etmege tırışqanda, Rusiye şeer civarlarını işğal etti – İrpin de işğalge oğradı. Lerane Qırım işğalinden soñ onıñ evi olğan şeerni de terk etmege mecbur oldı. Qadın Lvivge köçip, qırımtatar yemekleri hanesini açtı. 2022 senesi mart ayınıñ soñunda Ukrayina ordusı İrpinni azat etti. Volodımır – Ukrayina Silâlı quvetleriniñ deñiz piyade askeri – işğalni körgen bayrağını yanına aldı. Cebede bir çoq yerde yanında edi. Şimdi Volodımır eñ sıcaq yönelişlerden birinde buluna – Pokrovsk civarında. Qırımtatar bayrağı tezden oña ketmek kerek – yañı imzalarnı toplaycaq.

«Qırımtatarlarnıñ ukrayinlernen birdemlik timsali»

Bu bayraqnı Lerane çeşit tedbirlerge yanına ala. Mayısnıñ 22-nde İrpinde qırımtatar sürgünliginiñ yıllığına bağışlanğan tedbirde de yanında edi. Lerane çetelde de körüşüvlerde ola – qırımtatarlarnıñ medeniyeti aqqında tarif ete. Anda Ukrayinada bir çoq millet beraber yaşağanına, tamır halqlar ise medeniyetlerini saqlap qalğanlarına şaşalar, dep ayta.

«Çeşit milletlerden insanlar kele, kimligini saqlay, amma memlekette olğan er şeyge qoşulğanları olarnı şaşırta. Dağılmayıp, menligini saqlap qalğanları olarnı taaciplendire», – dep tarif ete Lerane.

Ve artıq bir ukrayinge ait olğan bu qırımtatar bayrağını Lerane «qırımtatarlarnıñ ukrayinlernen birdemlik timsali» dep adlandıra. «Ve biz: qırımtatarlar ve ukrayinler memleketimizni yan-yana qorçalağanımız. Ve bayraq, bu basma, pek müim. Çünki bu tek Volodımırnıñ birdemligi degil, bu bayraqqa toqunğan er bir insannıñ birdemligi de. Olarğa Volodımır malümat bere edi: nedir, kimge ait, ne demek, çünki o bile. Ve olar qırımtatarlar qardaş halq olğanını qabul ete ediler. Ve bu birdemlik pek müim», – dep eminliknen ayta qırımtatar qadını.

Bayraqta Ukrayina Arbiy deñiz quvetleriniñ komandanı Oleksiy Neijpapanıñ sözleri de bar. «Bizge ait olğan er şeyni keri alacaqmız» ve «Eñ qaranlıq vaqıt tañdan evel ola» – Ukrayina arbiyleriniñ kök bayraqta qaldırğan yazılarnıñ bir qısmı. «Mında er bir ibare, ne qadar büyük laf olsa da, taş kibi», – dep tüşüne Lerane. O, Volodımırge bir bayraq yeter, dep ümüt ete. «Bu cenkni sozmamaq içün bir qaç bayraq ediye etmege istemez edi. Kerçekten, istemeyim», – dep ayta qadın.

Altın tamğa

«Alâqam olğanından ğururlanam. Bu bayraq – birlik, küç, işanç timsalidir», – dep ayta qırımtatar nağışı ve milliy qıyafetler ustazı Elmira Kataki. Leranege, soñra Volodımırge keçken bayraqnı Elmira tikken edi. Tikişnen oğraşıp başlamazdan evel Elmira Qırımda uquqçı edi. Qorantası Rusiye kelgenine razı olmadı. Kyiv vilâyetindeki Brovarı şeerinde yaşap başladılar. O vaqıttan berli Qırımtatar nağışınen meraqlanıp başladı.

Elmira tikken bayraq unikaldir. 2017 senesi bir taqım bayraq azırlap, er biri qaidelerge köre tikildi. «Bayraq nasıl olmaq kerekligini inceledim. Qaidelerini, çünki 1991 senesi Qurultayda Meclis alğan qararğa köre, kök bayraqnıñ sol köşesinde altın taraq tamğa olmalı. Altın, sarı degil. Men de şaştım, çünki bir vaqıt altın olğanını körmedim. Er yerde sarı edi. Altın basma qıdırıp başladım, er şey doğru olsun dep. Bayraqlar tikilgen mahsus toquma qıdırdım. Soñra tamğa eki taraflı olsun dep oğraştım, çetleri dağılmasın dep», – dep hatırlay Elmira.

Kök bayraq ve taraq tamğa qırımtatarlarnıñ milliy timsalleri ola. Türk halqlarında mavı kök temizlik ve azatlıq demektir. Kök ve deñizge oşay. Taraq tamğa ise Qırım hanlığınıñ ükümranı olğan Geraylarnıñ sülâle tuğrası ola.

«Özümizni Qırım hanlığınıñ mirasçısı olaraq sayğanımız içün bu timsal bizim içün müim. Devletimiz, küçlü bir devletimiz olğanınıñ işareti, ve bu timsalniñ ileride de olması bizim içün müim», – dey Kataki. Şimdi qadın Kanadada yaşay. Rusiye Ukrayinağa qarşı büyük istilâ başlatqanda telüke sebebinden Brovarıdan ketmege mecbur oldılar. Bu sefer ketmek 2014 senesine köre daa qıyın edi, dep ayta. «Şaşmaladım, pek ağır edi», – dey Elmira.

Şimdi o, milliy urba tikip, tedbirlerde iştirak ete ve halqını «körüngen» yapa. İşğal etilgen Qırımğa qaytıp olamay. «Qırım Ukrayinağa qaytsa, soñ. Bu 30 yıldan soñ olsa, Qırım qaytmasa, anda ölmege keterim endi», – dep ayta qırımtatar qadını.

«Qırımda oña bir filcan qave yaparım»

Bu cenk bayrağını Volodımır Qırımğa qadar taşımağa hayal ete, dep ayta Lerane. «Ümüt etem ki, kün kelir, Qırımda, Ukrayinanıñ Qırımında oña bir filcan qave qoyarım», – dep ayta qadın. Bir şey aytalmay.

«Mında bir şeyler yazğan er kes buña inana. Ümüt etem ki, beraber serbest Qırımnı, vatanımnı körermiz. Ümüt etem ki, bu insanlarnı cedvelime qoşarım – serbest Qırımda qavege kelecekler», – dep vade ete Lerane.

O, Qırımda Qave sözü olğan insanlarnıñ Facebook saifelerinen bir cedvel tize. Anda biñge yaqın insan bar endi. Bu tuvğan toprağında pişirgen eñ lezzetli qavesi olacaq, dep ayta Lerane, çünki anda qaytar, dep işana.

«Allah bersin de, Qırım bizni şimdiki alınen qarşılasın. Rusiye yoq etken Bahmut, Soledar, Mariupol kibi degil. Mında, esas Ukrayinada, 9 yıldan berli yaşayım. İnsanğa mında soñki sefer körüşsek, meni Qırımda mıtlaq tap, dep aytam. Belki, biraz qabartam, amma meni «Ukrayina azbarçığında» taparsın, dep aytam, anda ukrayin aşlarını pişirecem. Menim arzum bu», – dey Lerane.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegramve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.